ایرانیان در برگزاری آیین‌های قومی و مذهبی خود با چه محدودیت‌هایی مواجه هستند؟
نرگس توسلیان
دکترای حقوق
"حق برگزاری مراسم و آیین‌های فرهنگی، قومی و مذهبی" در بسیاری از اسناد حقوق بشری مورد توجه قرار گرفته است. از جمله میتوان به "اعلامیه حقوق افراد متعلق به اقلیت‌های ملی یا قومی، مذهبی و زبانی" اشاره کرد که در بند دوم ماده ۲ خود عنوان کرده است که افراد متعلق به اقلیت‌ها حق دارند در حیات فرهنگی، مذهبی، اجتماعی، اقتصادی و دولتی مشارکت کامل داشته باشند. در بند چهارم ماده ۲ اعلامیه مذکور نیز دولتها را موظف کرده تا تدابیری برای افراد متعلق به اقلیت‌ها اتخاذ کند تا به واسطه آن افراد بتوانند فرهنگ، زبان، سنت‌ها و نیز آداب و رسوم خود را جز در مورد اعمالی خاصی که ناقض قوانین ملی و در تضاد با هنجارهای جهانی است، گسترش دهند.
نوروز از جمله آیین هایی است که در ایران توسط اقوام مختلف در روز اول بهار جشن گرفته میشود. هم چنین علاوه بر نوروز که به طور وسیعی در کشور جشن گرفته میشود، بسیاری از ایرانیان در نقاط مختلف کشور مراسم و آیین‌های قومی، فرنگی و مذهبی دیگری نیز دارند. اما آیا ایرانیان در برگزاری این مراسم از آزادی کامل برخوردار هستند؟
نوروز در کردستان علاوه بر جشن طبیعت، وجه سیاسی و هویتی نیز دارد
جشن نوروز در کردستان، به طور وسیعی برگزار میشود. به نظر می رسد نوروز در میان کردها علاوه بر جشن طبیعت و جشن تغییر فصل، جنبه سیاسی و هویتی نیز دارد.
در این مورد میتوان به افسانه شورش کاوه آهنگر علیه ضحاک و نیز شعر «نوروز» ماموستا پیرمرد اشاره کرد. در این شعر - که از جمله اشعار محبوب در کردستان است- علاوه بر تغییر فصل، به مفاهیمی هم چون شهدای وطن، آزادی و زنان مبارز هم پرداخته میشود. کردها در برخی از کشورها (هم چون ترکیه، سوریه و عراق) برای اجرای مراسم نوروز با محدودیت‌هایی مواجه بوده‌اند.
شاهد علوی، روزنامه‌نگار کرد ساکن آمریکا در این مورد به سرکوب کردها د ترکیه برای برگزاری مراسم نوروز از اوایل دهه ۸۰ میلادی به بعد، اشاره میکند.
او می گوید در دهه هشتاد چند نفر در مراسم نوروز خودشان را آتش زدند تا حکومت را وادار به دادن مجوز برای برگزاری مراسم نوروز کنند تا حال حاضر که نوروز در بسیاری از شهرهای کردنشین ترکیه با حضور میلیونی جشن گرفته میشود.
در ایران البته به دلیل آن که نوروز جشن رسمی کشور است، محدودیتی در برگزاری برای کردها وجود ندارد، اما در مواقعی محدودیت‌هایی در خصوص برخی مراسم مربوط به نوروز (از جمله آتش شب نوروز ) اعمال شده است.
"آتش شب نوروز" (با مراسم چهارشنبه‌سوری که در سراسر کشور جشن گرفته میشود، متفاوت است) سنتی دیرینه در کردستان است و به اعتقاد بسیاری از کردها در حقیقت مهمترین نشانه نوروز در کردستان است. این مراسم هم از سوی گروهای اپوزیسیون کرد در کوه ها و ارتفاعات اطراف شهرها و هم از سوی مردم عادی در داخل خانه‌ها و خیابان ها برگزار می‌شده است.
به گفته آقای علوی از اوایل انقلاب تا زمان ریاست‌جمهوری محمد خاتمی - به ویژه در دورانی که احزاب کرد در ایران فعالیت نظامی داشتند - با این مراسم به شدت برخورد می‌شد. در حال حاضر محدودیتی برای برگزاری این مراسم وجود ندارد، با این حال استقرار نظامیان در برخی از شهرهای کردستان به هنگام برگزاری تجمعات آیینی، باعث ایجاد جو امنیتی و ایجاد محدودیت در برگزاری آزادنه مراسم و تجمعات آیینی شده است.
"بهارگاه" نام نوروز در بلوچستان
نوروز به ویژه در مناطق شمالی بلوچستان تحت عنوان "بهارگاه" یا "جشن بهارچرانی" جشن گرفته میشود.
عید فطر و عید قربان دو جشن دیگری است که در کنار عید نوروز در بلوچستان جشن گرفته میشوند هر چند به گفته عبدالستار دوشوکی، مدیر مرکز مطالعات بلوچستان در لندن برخی از رهبران مذهبی اهل سنت در بلوچستان که تحت تاثیر تفکرات سلفی‌گرایانه هستند، در طی سه دهه اخیر مردم را از جنبه های فرهنگی و قومی مراسم عید نظیر مراسم شادی و پایکوبی در کنار آتش منع کرده و بر روی جنبه های مذهبی آن تاکید کردهاند.
علاوه بر موارد گفته شده، در برخی موارد حساسیت‌هایی از سوی حکومت در برگزاری مراسم فرهنگی هم چون "روز جهانی زبان مادری" ( ۲۱ فوریه) و "روز جهانی فرهنگ بلوچ" ( ۲ مارس)، وجود دارد.
در این مورد آقای دوشوکی می‌گوید: "روز جهانی فرهنگ بلوچ که در بلوچستان پاکستان و در افغانستان به صورت رسمی و بسیار پررنگی توسط بلوچ‌ها جشن گرفته میشود، در داخل ایران به خاطر عدم اطلاع عمومی و تاکید بیش از حد بر روی جنبه‌های مذهبی مراسم شادی و جشن‌ها در مقابل قومیت و حساسیت‌های حکومت، به آن صورت جشن گرفته نمی‌شود."
نوروز، عید عرب‌های ایران نیست
عرب های ایران، نوروز را عيد ملى خود نمى‌دانند.
یوسف بنی‌طرف، نویسنده و فعال سیاسی می گوید: "اين يك موضع‌گيرى سياسى و ایدیولوژیک نيست، بلكه از نظر فرهنگ و تاريخ و آداب و رسوم، نوروز عید عرب‌های ایران به شمار نمی‌آید. عيد قومی عرب های ایران، «عید فطر» است.»
محدودیت‌های حکومت در برگزاری مراسم و آیین‌های فرهنگی در مورد عرب‌های ایران اما بیشتر ناظر بر عید فطر - که به طور وسیعی در میان عرب‌ها جشن گرفته میشود - بوده است. روز عید فطر در ایران غالبا با روز عید فطر اعلام شده در سایر کشورهای اسلامی که عمدتا سنی مذهب هستند، متفاوت است.
در این مورد هادی طرفی، روزنامه‌نگار می‌گوید: "بسیاری از مردم بر اساس رویت هلال ماه و همسایگی با کشورهای عربی روز عید فطر را روزی غیر از روز اعلام شده توسط حکومت می‌دانند، اما امکان اظهار شادی و یا برگزاری نماز عید فطر در روزی به غیر از روز اعلام شده توسط حکومت را ندارند." طرفی در این مورد به بازداشت افرادی که اقدام به برگزاری نماز روز فطر در غیر از روز اعلام شده توسط حکومت کردهاند تحت عنوان «وهابی‌گریی» و یا «وابستگی به کشورهای عربی» اشاره میکند.
محدودیت دیگری که در این خصوص وجود دارد، عدم اجازه حکومت به برگزاری نماز عید فطر توسط شخصی به غیر از امام جمعه تعیین شده توسط رهبری است. این مساله به گفته آقای بنی‌طرف، بارها باعث اعتراضات مردمی و درگیرى‌هایى میان عرب‌ها و نیروهاى پلیس شده است تا حدی که از یک سال پس از اعتراضات در شهرهای استان خوزستان در اردیبشهت ۱۳۸۴ حکومت اساسا با هر گونه برگزاری نماز عید فطر توسط نیروهای مستقل و خارج از حاکمیت مخالفت کرده و با خشونت با کسانی که قصد این کار را داشته‌اند، برخورد کرده است.
پلمپ مغازه به خاطر تعطیلی در عیدهای مذهبی
بهاییان با جمعیتی نزدیک به ۳۵۰هزار نفر از جمله اقلیت‌هایی هستند که در قانون اساسی به رسیمت شناخته نشده‌اند. هر چند طبق اصل ۱۴ قانون اساسی، دولت موظف است نسبت به اقلیت‌های غیرشناخته شده در قانون اساسی با اخلاق حسنه و قسط و عدل اسلامی رفتار کرده و حقوق انسانی آنان را رعایت کند، اما بهاییان در عمل از بسیاری از حقوق شهروندی خود از جمله حق برگزاری مراسم، اعیاد و آیین‌های دینی خود محروم هستند.
علاوه بر آن بهاییان زیادی به ویژه در شهرهای ساری، قائم شهر، تنکابن و بابلسر به خاطر تعطیلی مغازه‌هایشان در اعیاد مذهبی خود که بنا بر عقاید مذهبیشان نباید در آن روزها کار کنند، به وزارت اطلاعات احضار و بعضا با پلمپ مغازه‌هایشان مواجه شده‌اند.
موسی برزین خلیفه‌لو، حقوقدان معتقد است: "محدودیت در برگزاری مراسم و آیین‌های فرهنگی در قالب ممنوعیت برگزاری اجتماعات اعمال میشود. هر چند که اعمال این محدودیت‌ها در تضاد با تعهدات بین‌المللی دولت ایران (از جمله میثاق بین‌المللی حقوق مدنی -سیاسی که دولت ایران بدان پیوسته و ملزم به اجران آن است) و هم چنین اصل ۲۷ قانون اساسی ایران است.
مطابق اصل ۲۷ قانون اساسی، برگزاری اجتماعات به شرطی که برخلاف موازین اسلامی و مسلحانه نباشد، آزاد است.
حسن روحانی، در سال گذشته به کرات وعده تحقق منشور حقوق شهروندی و اجرای قانون اساسی را داده است. تحقق "حق برگزاری مراسم و آیین‌های فرهنگی، قومی و مذهبی برای همه ایرانیان" می‌تواند به عنوان اولین قدم در تحقق وعده‌های رئیس‌جمهوری در سال جدید باشد.
http://www.bbc.com/persian/world-39421258
