My Introduction to the Right to Freedom of Expression and an Interview with Nasrin Sotoudeh

 نرگس توسلیان

نسرین ستوده: "آزادی بیان تنها مشروط به آن است که حقوق قانونی کسی از بین نرود"

توقیف و لغو امتیاز روزنامه "مردم امروز" به استناد بند ٧ ماده ٦ قانون مطبوعات و همچنین ماده ٢٧ این قانون صورت گرفت، بار دیگر فضای گفت و گوهای حقوقی درباره وضعیت آزادی مطبوعات و حدود اختیارات هیات نظارت بر مطبوعات را دامن زد.

بر اساس ماده  ٦ قانون مطبوعات، نشریات جز در موارد اخلال به مبانی و احکام اسلام و حقوق عمومی و خصوصی آزاد هستند. طبق بند ٧ این قانون، اهانت به دین اسلام و مقدسات آن و همچنین اهانت به مقام رهبری و مراجع مسلم تقلید، جرم محسوب می شود. مطابق ماده ٢٧ قانون مطبوعات هر گاه در نشریه ای به رهبر جمهوری اسلامی ایران و یا مراجع مسلم تقلید اهانت شود، پروانه آن نشریه لغو و مدیر مسئول و نویسنده مطلب به محاکم صالحه معرفی و مجازات خواهند شد.

اما همه بندهای قانونی علیه مطبوعات نیستند. به موجب اصل‏ ٢٤ قانون اساسی ایران "نشریات‏ و مطبوعات‏ در بیان‏ مطالب‏ آزادند مگر آنکه‏ مخل‏ به‏ مبانی‏ اسلام‏ یا حقوق‏ عمومی‏ باشد." 

علاوه بر قوانین داخلی، دولت جمهوری اسلامی ایران به برخی از معاهدات بین المللی نیز پیوسته و ملزم به رعایت مفاد آن است. از جمله این معاهدات میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی است که در ماده ١٩ خود به اصل آزادی بیان تاکید می کند. مطابق ماده ١٩ میثاق "هر كس‌ حق‌ آزادي‌ بيان‌ دارد. اين‌ حق‌ شامل‌ آزادي‌ تفحص‌ و تحصيل‌ و اشاعه‌ اطلاعات‌ و افكار از هر قبيل‌ بدون‌ توجه‌ به‌ سرحدات‌ خواه‌ شفاهاً يا به‌ صورت‌ نوشته‌ يا چاپی يا به‌ صورت‌ هنري‌ يا به هر وسيله‌ ديگر به انتخاب‌ خود مي‌باشد." البته حق آزادی بیان مطلق نیست و در کنوانسیون محدودیت هایی برای آن در نظر گرفته شده است. از جمله این محدودیت ها عبارتند از: ١) احترام‌ به حقوق‌ یا حيثيت‌ ديگران‌ و ٢) حفظ‌ امنيت‌ ملي‌ يا نظم‌ عمومي‌ يا سلامت‌ يا اخلاق‌ عمومي‌. برای این که محدودیت های مذکور قابلیت اعمال را داشته باشند، باید دارای سه شرط نیز باشد: اول آن که باید حتما به موجب قانون و از پیش تعریف شده باشند. دوم آن که محدودیت اعمال شده باید متناسب باشد: به عنوان مثال محدودیت اعمال شده برای نویسنده ای که از آزادی بیان سو استفاده می کند، می تواند به صورت لغو مجوز کتاب باشد اما نه اعمال مجازات بدنی.  در این مورد گزارشگر ویژه سازمان ملل به صراحت عنوان کرده مجازات زندان و شلاق حتی در فرضی که بدترین سو استفاده از آزادی بیان صورت گرفته، نامتناسب است. شرط آخر نیز آن است که محدودیت‌ اعمال شده باید برای حفظ نظم یا اخلاق عمومی و یا امنیت ملی در یک جامعه دموکراتیک ضروری باشد. مطابق رای کمیته حقوق بشر، حکومتی که می خوهد آزادی بیان شهروندانش را به بهانه حفظ نظم یا اخلاق عمومی و یا امنیت ملی محدود کند، باید به طور مشخص ثابت کند که اعمال حق آزادی بیان شهروندش به طور مستقیم امنیت ملی یا نظم یا اخلاق عمومی را به خطر می اندازد. از دیگر محدودیت‌های آزادی بیان هر گونه تبليغ‌ برای جنگ یا ترغيب‌ به‌ تنفرملي‌ يا نژادي‌ يا مذهبي‌ است.

با در نظر گرفتن همه این موارد، آیا می توان تعطیلی روزنامه مردم امروز را منطبق با مقررات میثاق بین المللی حقوق مدنی - سیاسی و نیز قوانین داخلی ایران دانست؟ آیا می توان برای آزادی بیان به غیر از موارد ذکر شده، محدودیت دیگری نیز قایل شد ؟ محدودیتی هم چون مصلحت؟

به اعتقاد نسرین ستوده، وکیل و حقوقدان ایرانی، "هنگامی که صحبت از آزادی بیان می شود، منظور این نیست که هر کسی حق آزادی بیان دارند مشروط بر این که کسی را ناراحت نکند و یا خاطری را نیازارد و یا نظر همه را تامین کند. خیر؛ بلکه آزادی بیان تنها مشروط به آن است که حق کسی از بین نرود- آن هم حقی که در قانون مشخص شده است.  وقتی نشریه ای توقیف می شود و یا مورد حمله قرار می گیرد، بدترین برخورد در بین اهل قلم آن است که یکدیگر را متهم به آن کنند که در بیان عقاید خود تندروی کرده و مصلحت را نادیده گرفته و در زمین مین گذاری شده اشتباها پای خود را بر روی مین گذاشته اند. همان قدر که حمله تروریستی به نشریه شارلی ابدو تقبیح می شود چون عملی خشونت آمیز است، توقیف نشریه مردم امروز نیز باید تقبیح شود چون که عملی مغایر با آزادی بیان است، در غیر این صورت مجبور خواهیم بود که دایما همدیگر را محکوم به رعایت نکردن مصلحت کنیم. در صورتی که هیچ مصلحتی بالاتر از قانون نیست. چند وقت پیش آیت الله غروی  در روزنامه بهار مطلبی را نوشتند و نظر حوزوی خودشان را اعلام کردند و ما شاهد آن بودیم  که چقدر به ایشان حمله شد که چرا رعایت مصلحت را نکرده اند! متاسفانه نتیجه این فضا آلوده تنها این خواهد بود که به جای آن که کسانی را که آزادی بیان  ما را محدود می کنند محکوم کنیم، دایما در صدد  ایراد از خودمان برآییم و یکدیگر را محکوم کنیم."

او در پاسخ به این که با توجه به این توهین به مقدسات اسلامی در قانون مطبوعات جرم شناخته شده تا چه حد می توان حکم توقیف نشریه مردم امروز را مخالف قوانین ایران دانست، می گوید: "درست است که در قانون بیان مطالب خلاف اسلام منع شده، اما باید توجه داشت که در اینجا منظور اصول دین اسلام است مانند اصل توحید و نه برداشت خاصی از اسلام. بنابراین توقیف نشریه مردم امروز نه فقط مخالف تعهدات بین اللملی دولت ایران بلکه خلاف قوانین ایران هم است."

 http://iranwire.com/features/7052/